Planowanie ochrony na wypadek konfliktu zbrojnego lub sytuacji kryzysowej
Zabytki ruchome i nieruchome każdego dnia narażone są na różnorodne zagrożenia. Mogą onewynikać z działania lub zaniechania człowieka, sił przyrody, jak również zbiegu różnych niekorzystnych zjawisk fizycznych.
Skutki zagrożeń powodowanych przez przyrodę (trzęsienia ziemi i morza, huragany, ulewy, powodzie, pioruny) oraz człowieka (kradzieże, niszczenia podpalenia) skutkują często nieodwracalnymi stratami w dziedzictwie. Duże straty zabytków powodują konflikty zbrojne. Na skutek bezpośredniego rażenia bombami lotniczymi, rakietami, pociskami artyleryjskimi, moździerzowymi, materiałami wybuchowymi znikały w czasie II – wojny światowej zabytki nieruchome i ruchome, muzea, biblioteki i archiwa. Zniszczeniu ulegały dzieła sztuki i cenne zbiory, powodowane grabieżą, uszkodzeniem i niszczeniem. Mając na uwadze zagrożenia dla zabytków o charakterze kryzysowym oraz konfliktu zbrojnego konieczne jest planowanie ich ochrony przed uszkodzeniem lub zniszczenie, w celu zachowania dla przyszłych pokoleń.
Ochronę zabytków sprawują organy administracji publicznej, która polega w szczególności na podejmowaniu przez te organy działań mających na celu:
a) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie,
b) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków,
c) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków,
d) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę,
e) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków,
f) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.
Opiekę nad zabytkami sprawują właściciele, zarządcy, w ramach której powinni utrzymywać zabytki w jak najlepszym stanie oraz zabezpieczać je przed możliwymi zagrożeniami kryzysowymi oraz na wypadek konfliktu zbrojnego.
Ochrona zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych powinna być organizowana i realizowana na podstawie rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz.U. 2004 nr 212 poz. 2153).
W celu zapewnienia właściwego poziomu ochrony posiadanych zabytków ruchomych i nieruchomych, właściciele, zarządcy, powinni w pierwszej kolejności dokonać szczegółowiej analizy posiadanego zasobu zabytkowego oraz zaplanować jej zabezpieczenie przed możliwymi do przewidzenia zagrożeniami. Zapobieganie zdarzeniom mogącym zagrażać zabytkom, powinno być odpowiednio przygotowane, dlatego właściciele, zarządcy zabytków ruchomych i nieruchomych zobowiązani są do jego uprzedniego planowania. Biorąc pod uwagę możliwe zagrożenia dla zabytku nieruchomego i zabytków ruchomych właściciel, zarządca opracowuje Plan ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (ruchomych i nieruchomych).
Plan ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych jest dokumentem określającym zamiar działania, sposób realizacji, niezbędne siły i środki oraz czas i koszty wykonania. Przedsięwzięcia te mają na celu uratowanie przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zaginięciem obiektów zabytkowych.
Organizację i sposób ochrony zabytku nieruchomego i zabytków ruchomych powinien zaplanować właściciel, posiadacz zabytku nieruchomego i zabytków ruchomych, ujmując stan zasobu podlegającego ochronie, zagrożenia, sposób działania na wypadek zagrożeń, sposób realizacji, niezbędne siły i środki oraz czas i koszty wykonania prac zabezpieczających zabytki.
W celu właściwego przygotowania ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych właściciel, posiadacz powinien opracowań Plan ochrony zabytku nieruchomego i zabytków ruchomych na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Plan ochrony powinien zostać opracować zgodnie z „Instrukcja przygotowywania i realizacji planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych”. Planowanie ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych powinno uwzględniać następujące przedsięwzięcia: I. Zapobieganie i prowadzenie prac przygotowawczych, które obejmuje w szczególności następujące przedsięwzięcia i czynności:
1) opracowanie planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, jeżeli nie zostały one opracowane wcześniej, oraz ich aktualizację,
2) kontrolę i doskonalenie stanu technicznego zabytków
3) instalowanie i utrzymywanie w sprawności urządzeń i systemów zabezpieczenia zabytków, w tym sygnalizacji wykrywania i alarmowania;
4) wykonywanie ewidencji i dokumentacji zabytków podlegających ochronie;
5) projektowanie i wykonywanie inżynieryjno- technicznych prac zabezpieczających przy zabytkach, takich jak:
a) podwyższenie klasy odporności ogniowej i poprawa właściwości konstrukcyjnych,
b) zabezpieczenia przed skutkami wybuchów, wichur, śnieżyc, powodzi lub zalania z innych przyczyn, osunięć lub zapadnięć gruntu,
c) obudowa lub osłona fragmentów szczególnie wartościowych i narażonych na destrukcję.
II. Podwyższenie gotowości, obejmujące następujące czynności:
1) demontaż i ukrycie najcenniejszych detali architektonicznych i elementów wyposażenia;
2) przygotowanie i rozmieszczenie znaków Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego wraz z Regulaminem wykonawczym do tej Konwencji oraz Protokołem o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, podpisanej w Hadze dnia 14 maja 1954 r. (Dz. U. z 1957 r. Nr 46, poz. 212),
3) gromadzenie i utrzymywanie w gotowości urządzeń, sprzętu, narzędzi, opakowań, materiałów niezbędnych do wykonania prac zabezpieczających i działań ratowniczych;
4) zorganizowanie systemu monitorowania zagrożeń, alarmowania i powiadamiania;
5) wyznaczenie i przygotowanie zespołów ludzkich do prac zabezpieczających i działań ochronnych;
6) zorganizowanie współdziałania właścicieli, zarządców i użytkowników zabytków, zwanych dalej „kierownikami jednostek organizacyjnych”, organów administracji publicznej, specjalistycznych służb, jednostek i instytucji, Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz wolontariatu.
III. Reagowanie, podczas którego prowadzi się akcje ratownicze oraz udziela pomocy jednostkom ratowniczo – gaśniczym.
IV. Zabezpieczenie i dokumentowanie, obejmujące:
1) zabezpieczenie zabytków przed dalszą destrukcją po ustąpieniu bezpośredniego zagrożenia;
2) dokumentowanie zdarzeń, strat i podjętych działań;
3) informowanie właściwych organów administracji publicznej, w szczególności wojewódzkiego
konserwatora zabytków oraz organów założycielskich o stratach, podjętych działaniach i ewentualnych potrzebach pomocy.
Plan ochrony zabytków jednostki organizacyjnej opracowuje kierownik jednostki organizacyjnej posiadającej zabytki, w uzgodnieniu z wojewódzki konserwatorem zabytków oraz przedstawia do zatwierdzenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta).
Plan opracowuje się w trzech egzemplarzach, z tym, że: pierwszy egzemplarz pozostaje u opracowującego, drugi przekazuje się wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) a trzeci wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków.
